Westfriezen hebben vermoedelijk jarenlang een veel te hoge afvalstoffenheffing betaald. Dat beeld komt naar voren uit een gezamenlijk onderzoek van de rekenkamercommissies van Stede Broec, Enkhuizen, Drechterland, Koggenland, Medemblik en Opmeer naar de doelstellingen, kosten en opbrengsten van deze heffing.
Het ophalen van huishoudelijk afval is een wettelijke taak van gemeenten, die hun burgers daarvoor een afvalstoffenheffing opleggen. De tarieven in de zes onderzochte gemeenten behoren al jaren tot de hoogste van Nederland en bovendien stijgen ze nog steeds, terwijl in de afgelopen negen jaar de tarieven landelijk juist daalden.
Zo ging de afvalstoffenheffing in 2017 met ongeveer 2 procent omlaag. Gemiddeld betaalde een eenpersoonshuishouden in dat jaar 200 euro en een meerpersoonshuishouden 253 euro, in de zes Westfriese gemeenten was dit in 2017 respectievelijk 270 en 369 euro.
Volstrekt onduidelijk
Tachtig procent van de afvalstoffenheffing bestaat uit de kosten die afvalverwerker HVC aan de gemeenten berekent voor inzameling, verwerking en andere taken. Hiervoor is in 2004 een overeenkomst gesloten met HVC, maar volgens het rapport is voor de gemeenteraden ondertussen volstrekt onduidelijk hoe deze kosten precies tot stand komen en hoe deze zich in de afgelopen veertien jaar hebben ontwikkeld. Ondertussen wordt de rekening in het kader van kostendekkende tarieven inmiddels wel vrijwel overal een op een doorgeschoven naar de inwoners. De vraag rijst of dit terecht is.
Daarnaast betalen burgers mee aan de kwijtscheldingsregeling voor huishoudens die zelf hun afvalstoffenheffing niet kunnen betalen (5%) en aan de gemeentelijke kosten (15%). Hierbij gaat het vooral om doorberekende btw en overhead, waarbij tussen de gemeenten onderling kleine verschillen zijn.
De rekenkamers zetten hun vraagtekens bij de rechtmatigheid van de solidariteitsregeling, omdat inwoners niet alleen meebetalen aan de kwijtscheldingen in hun eigen gemeente, maar ook aan die in de andere zes Westfriese gemeenten (inclusief Hoorn) Nog los van alle onduidelijkheden in de opbouw van de tarieven, constateren de rekenkamers dat recycling van grondstoffen ook geld oplevert. Het heeft er echter alle schijn van dat die opbrengsten in de afgelopen veertien jaar nooit in de tarieven verdisconteerd zijn. En ook dat ’rammelt’ in de optiek van de rekenmeesters.
Financiële prikkel
De Westfriese gemeenten onderhandelen al geruime tijd met HVC over een nieuwe dienstverleningsovereenkomst. Het advies van de rekenkamers is om daarbij goed te kijken naar gemeenten elders om te komen tot marktconforme tarieven. Zo zijn er steeds meer gemeenten die werken met gedifferentieerde tarieven (DIFTAR), waarbij de tarieven afhankelijk zijn van de hoeveelheid en de soorten afval die huishoudens aanbieden. Dit is ook een financiële prikkel richting burgers om afval te voorkomen en beter te scheiden.
Ook zouden de gemeenten een voorbeeld kunnen nemen aan Heerhugowaard. Dat zamelt afval in eigen beheer in en werkt samen met meerdere verwerkingsbedrijven (waaronder ook HVC). Daardoor zijn de totale kosten lager. Bovendien vloeit de opbrengst van hergebruik van glas, metalen en oud papier rechtstreeks terug in de gemeentekas, waardoor het tarief in Heerhugowaard circa 100 euro lager ligt dan in de onderzochte Westfriese gemeenten.
Westfries VVD initiatief
De Westfriese VVD-fracties zijn blij dat een onafhankelijk onderzoek eindelijk aantoont dat het huidige systeem niet deugt. “De aloude samenwerking in de regio zorgt ervoor dat de gemeenteraad geen grip heeft op de kosten van HVC. Het afgelopen jaar hebben wij gepleit voor een Rekenkameronderzoek naar het tarief van de afvalstoffenheffing. Het uitgevoerde onderzoek, op initiatief van de Westfriese VVD, toont duidelijk aan wat er allemaal mis is met de huidige afspraken. Onze inwoners betalen al jaren teveel”, aldus VVD’er Joey Leeuwinga.
In de loop van 2019 zullen alle gemeenten in Westfriesland een eigen deel contract met HVC afsluiten. Veel afspraken zullen evengoed op regionaal niveau worden afgesproken, omdat er onderwerpen zijn die voor alle Westfriese gemeenten hetzelfde zijn.